Gniew

Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z 2500 lat przed naszą erą. W początkach naszej ery przebiegał tędy szlak bursztynowy, a już w IX wieku istniały dwa grody. Od X w. tereny te należały do państwa Polan i były częścią Pomorza Gdańskiego. Po podziale kraju przez Bolesława Krzywoustego Gniew wchodził w skład kasztelanii starogardzkiej. Później ziemie te przypadły książętom Świecia, a w 1229 (pierwsza pisemna wzmianka) od Sambora i Świętopełka otrzymało je oliwskie opactwo cysterskie. W drugiej połowie XIII w. Sambor odebrał Gniew cystersom i w 1276 przekazał krzyżakom w zamian za pomoc w walce ze Świętopełkiem. Zakon, dla którego była to pierwsza posiadłość na lewym brzegu Wisły, przejął gród ostatecznie w 1282. Ważne położenie strategiczne zdecydowało o budowie tu zamku. Po zbudowaniu warowni w 1297 krzyżacy w miejscu wcześniejszej słowiańskiej osady istniejącej wokół kościoła parafialnego, lokowali miasto na prawie chełmińskim i rozpoczęli akcję osadniczą. Od grudnia 1306 roku i hołdu książąt pomorskich w Byszewie ziemie, na których leżał Gniew wchodziły w skład terenów kontrolowanych przez Władysława Łokietka, do czasu zbrojnego opanowania Pomorza Gdańskiego przez Zakon Krzyżacki w latach 1308–1309.

Miasto kilkakrotnie przechodziło z rąk do rąk w latach 1410–1466, w 1440 przystąpiło do Związku Pruskiego, by po pokoju toruńskim stać się częścią państwa polskiego, aż do czasu I rozbioru. W 1464 zamek został zdobyty przez wojska polskie dowodzone przez Piotra Dunina, starostą królewskim, w latach 1464–1466, został rotmistrz Tomko z Młodkowa. W latach 1466–1472 starostą Gniewa był Jakub Kostka, herbu Dąbrowa, syn Nawoja Kostki z Rostkowa. Pełnienie tej funkcji potwierdza zezwolenie wydane przez króla Kazimierza Jagiellończyka Pawłowi Jasieńskiemu na wykup dóbr na Żuławach i starostwa gniewskiego. Po nim starostą był Fabian Mgowski, od grudnia 1472 do marca 1483. A od 1483 do 1503 starostą był Sebastian Mgowski. Kolejnym starostą gniewskim był Czema Achacy (syn) – wojewoda pomorski, starosta gniewski, 1565–1572. W latach 1623–1667 starostą gniewskim był książę Albrecht St. Radziwiłł. Po nim starostą gniewskim od 16 marca 1667 był Jan Sobieski, późniejszy król Polski, który zbudował tu m.in. Pałac Marysieńki dla swojej żony Marii Kazimiery. Następnym starostą gniewskim, po rodzie Sobieskich, od 1699 do 1724 został Michał Zdzisław Zamoyski, syn Marcina.

W 1626 podczas II wojny polsko-szwedzkiej w okolicach Gniewa doszło do starcia między siłami Rzeczypospolitej i Szwecji. Bitwa z wojskami Gustawa Adolfa pozostała nierozstrzygnięta.

Miasto podupadło na tle ogólnego kryzysu gospodarczego i politycznego Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w. Kiedy wskutek I rozbioru Polski w 1772 Gniew wcielony został do Prus, liczył sobie zaledwie 850 mieszkańców. W 1807 przez miasto przeszły zmierzające w kierunku Gdańska polskie oddziały generała Dąbrowskiego.

W latach 1818–1823 wzniesiony został na rynku (placu Grunwaldzkim) kościół ewangelicki. Został on zaprojektowany przez Karla Friedricha Schinkla, a budowę nadzorował Salomo Sachs. Towarzyszył budowie tylko do 1819 roku, a następnie porzucił projekt (niepewności planistyczne, sprzeczności z planami Schinkla). Kto kontynuował budowę kościoła nie jest znany?

W 1905 Gniew liczył 4033 mieszkańców, z czego niemal 43 proc. stanowiła ludność niemiecka. Na mocy traktatu wersalskiego Gniew w 1920 wrócił do Polski. W 1921 wielki pożar bezpowrotnie spustoszył wnętrza zamku. Od 1929 w mieście wychodziła codzienna gazeta „Dziennik Gniewski” wydawana przez Książnicę Gniewską. W mieście swą siedzibę miał komisariat Straży Celnej „Gniew”.

W czasie II wojny światowej hitlerowcy urządzili w zamku obóz dla przymusowo wysiedlanej ludności polskiej z Tczewa i okolic. Pod koniec wojny Niemcy zażarcie bronili miasta, aby osłonić drogę odwrotu z Tczewa i Gdańska. Ostateczne zdobycie miasta przez oddziały 108 korpusu 2 armii uderzeniowej 2 Frontu Białoruskiego nastąpiło 7 marca 1945 r.

II wojna światowa zakończyła wielowiekową koegzystencję ludności polskiej i niemieckiej w mieście. Powstały Gniewskie Zakłady Podzespołów Radiowych[16]. W 1957 rozebrany został kościół ewangelicki.

Galeria 650