Kosice - Koszyce

Kosice - Koszyce (słow. i czes. Košice, węg. Kassa, niem. Kaschau, cyg. Kasza, łac. Cassovia) – drugie co do wielkości miasto Słowacji pod względem liczby mieszkańców (234 tys. mieszkańców w 2008, w 2012 roku. 240 tys. mieszkańców), trzecie – po Bratysławie i Wysokich Tatrach (Vysoké Tatry) – pod względem powierzchni (243,8 km²) oraz największe miasto wschodniej Słowacji. Koszyce to siedziba władz kraju koszyckiego (Košický kraj) i powiatu Koszyce-okolice (Košice-okolie), a także centralny ośrodek metropolitalny aglomeracji koszycko-preszowskiej (Košicko-prešovská aglomerácia). Stanowią one również centrum kulturowe, edukacyjne, rekreacyjno-turystyczne, gospodarcze. Położone są w historycznym regionie Abov - 20 km od granicy z Węgrami,  90 km od granicy z Ukrainą i 90 km od granicy  z Polską. Nazywane są „żelaznym lub stalowym sercem” Słowacji, dzięki największej na Słowacji hucie żelaza, która znajduje się na terenie miasta.

Okolice miasta były zasiedlone już w paleolicie. W VII wieku były tu osiedla Awarów. Osadnictwo słowiańskie datuje się od VIII wieku. W IX wieku tereny dzisiejszych Koszyc należały do Księstwa Nitrzańskiego. Pod koniec XI wieku zostały włączone do Królestwa Węgier. W 1143 poświęcono klasztor benedyktynów w Krásnej nad Hornádom (dzisiejszej dzielnicy Koszyc).

Pierwsza pisemna wzmianka o Koszycach pochodzi z 1230. W połowie XIII wieku, na fali rekolonizacji po najazdach mongolskich, obok Słowian w Koszycach osiedlili się osadnicy saksońscy. Jako jedna z pierwszych na Węgrzech osada koszycka otrzymała prawa miejskie przywilejem z 13 kwietnia 1249. Około 1270 zaczęto wznosić miejskie mury obronne. W początkach XIV wieku miasto zasłużyło się w węgierskiej wojnie sukcesyjnej, wspierając późniejszego króla Karola Roberta Andegaweńskiego przeciwko magnatom Amadeuszowi Abie i Maciejowi Czakowi. Przez XIV wiek Koszyce stopniowo gromadziły przywileje – zwolnienia od podatków, prawa mennicze, prawo miecza. 28 lipca 1347 Koszyce zostały podniesione przez Ludwika Wielkiego do rangi wolnego miasta królewskiego i jako pierwsze miasto w Europie otrzymały herb. Rozwój miasta postępował szybko – zwłaszcza dzięki położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych – i Koszyce szybko stały się największym po Bratysławie ośrodkiem handlowym, rzemieślniczym i kulturalnym Górnych Węgier. Okresem największego rozkwitu miasta był XV wiek, gdy przewodziło wschodniosłowackiemu związkowi miast – Pentapolitanie. Nie przeszkodziła temu nawet kilkudziesięcioletnia okupacja miasta przez husytów pod wodzą Jana Jiskry. Pod koniec XV wieku Koszyce były uważane za drugie co do znaczenia miasto Węgier, zaraz po stołecznej Budzie. 17 września 1374 roku Ludwik król węgierski (Ludwik Wielki) i polski (Ludwik Węgierski) nadał polskiej szlachcie przywilej koszycki.

W maju 1419 roku, podczas zjazdu z Zygmuntem Luksemburskim, przed Władysławem Jagiełłą ukorzył się tutaj za kolejną zdradę książę Świdrygiełło.

Po zakończeniu węgierskiej wojny domowej lat 1526–1538 Koszyce wraz z całą wschodnią Słowacją znalazły się początkowo pod władzą książąt siedmiogrodzkich, a następnie – Habsburgów. Od czasu katastrofalnego pożaru w 1556 rozwój miasta został zahamowany, a następnie zaczął się okres upadku, wywołanego ciągłymi walkami z Turkami i wojnami religijnymi. 7 września 1619 zginęło trzech męczenników koszyckich. Pod koniec XVI wieku w mieście było 10 tys. mieszkańców, w 1771 – tylko 5,1 tys. W XVI, XVII i XVIII wieku Koszyce były ośrodkiem węgierskiego oporu przeciwko władzy Habsburgów, a jednocześnie siedzibą różnych organów władz cesarstwa. Od 1583 w mieście rezydował uchodzący z Egeru pod naporem tureckim tamtejszy biskup. Od połowy XVII wieku Koszyce były siedzibą władz komitatu Abauj. Od 1657 w Koszycach istniał uniwersytet.

Kryzys ustał pod koniec XVIII wieku, gdy ustały powstania antyhabsburskie i niepokoje religijne. W 1790 Koszyce znów miały około 10 tys. mieszkańców. Pochody wojsk w czasach wojen napoleońskich i rewolucji węgierskiej 1848–1849 nie przyprawiły miasta o zniszczenia. W XIX wieku zaczął się w Koszycach rozwijać przemysł, przy czym od połowy XIX wieku rozwój ten uległ znacznemu przyspieszeniu. W 1860 i 1870 połączono miasto liniami kolejowymi z Budapesztem i z Morawami. Nastąpiła jednocześnie intensywna madziaryzacja Koszyc. W 1910 miasto liczyło 44,2 tys. mieszkańców, z czego 33,4 tys. Węgrów, 6,5 tys. Słowaków, 3,2 tys. Niemców, 0,5 tys. Polaków, 0,2 tys. Czechów i 0,2 tys. Rusinów.

I wojna światowa nie dotknęła miasta. 29 grudnia 1918 Koszyce, mimo że zamieszkane wówczas w większości przez Węgrów, zostały zajęte przez armię czechosłowacką i włączone do nowo powstałej Czechosłowacji. W 1919 Koszyce stały się jednym z głównych ośrodków Słowackiej Republiki Rad, a w okresie od maja do lipca 1920 były okupowane przez Węgierską Armię Czerwoną. W okresie międzywojennym odsetek ludności węgierskiej spadł z 75% do około 15%, a ludność miasta wzrosła do około 70 tys. osób. W 1938 miasto wraz z całym pasem terenów południowej Słowacji zostało anektowane przez Węgry. 21 lutego 1945 Koszyce zostały zajęte przez Armię Czerwoną i do 21 kwietnia 1945 były siedzibą rządu odrodzonej Czechosłowacji. W Koszycach ogłoszono program tego rządu – tzw. program koszycki z 5 kwietnia 1945.

Po II wojnie światowej Koszyce przeszły okres intensywnej industrializacji. W mieście powstały huty, fabryki maszyn i materiałów budowlanych, zakłady chemiczne, odzieżowe i spożywcze. Według oficjalnego spisu ludności z 2001 miasto liczyło 236,1 tys. mieszkańców, z czego 210,3 tys. Słowaków, 8,9 tys. Węgrów, 5,1 tys. Cyganów, 2,8 tys. Czechów, 1,3 tys. Rusinów, 1,1 tys. Ukraińców i 0,4 tys. Niemców. Obecnie miasto składa się z zabytkowego śródmieścia, otoczonego dzielnicami przemysłowymi i sypialnymi. Zamieszkane przez Romów osiedle Luník IX stanowi w ostatnich latach miejsce niepokojów społecznych.

Co warto zwiedzić :

1143 – opactwo benedyktyńskie w Krásnej n. Hornádom – z trójnawową romańską bazyliką z dwiema wieżami, zbudowane w miejscu dawniejszej osady słowiańskiej i romańskiego kościoła z XI wieku; opuszczone przed 1590, do dziś pozostały ruiny

1250 (inne źródła – XIV wiek) – kaplica św. Michała

1260 – kościół św. Mikołaja (w miejscu dzisiejszego kościoła seminaryjnego, nie zachowany)

1250–1270 – pierwszy, jednonawowy kościół św. Elżbiety, w miejscu dzisiejszej katedry (nie zachowany)

około 1270–1290, później rozbudowane – miejskie mury obronne (zachowane jedynie dolne fragmenty w tzw. skansenie archeologicznym pod powierzchnią rynku)

od 1380 – budowana partiami aż do 1508 dzisiejsza katedra św. Elżbiety, najwspanialszy zabytek miasta, największy kościół Słowacji, znajduje się tu krypta Franciszka Rakoczego

XIV wiek – Urbanova veža – wolno stojąca dzwonnica katedralna

1671–1684 – klasztor Jezuitów z kościołem Św. Trójcy, tzw. uniwersytecki

XVII wiek – więzienie miejskie (Miklušova väznica), obecnie muzeum

1899 – eklektyczny Teatr Państwowy na rynku

1926–1927 – Synagoga

1955 - kolejka dziecięca

48°43′17,84″N 21°15′28,58″E

Galeria 406